Ochrona przyrody, w tym dziko żyjących ptaków, ma na celu utrzymanie lub dostosowanie populacji gatunków zwierząt na poziomie odpowiadającym wymaganiom ekologicznym, naukowym i kulturowym danego obszaru. Przepisy prawa nakazując osiąganie tego celu uwzględniają jednak wymagania związane m.in. z możliwością fotografowania.
Obecnie problematykę prawnej reglamentacji dostępu do zasobów natury normują zarówno przepisy wspólnotowe, jak i przepisy krajowe o randze ustawy i rozporządzeń. Głównymi aktami prawa wspólnotowego regulującymi prawo ochrony przyrody (w zakresie ptactwa) są: tzw. Dyrektywa Ptasia- dotycząca ochrony dzikich ptaków, oraz tzw. Dyrektywa Siedliskowa- dotycząca ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory. Dyrektywy określają zakres normatywny ochrony przyrody, różnicując rygory ochronne w zależności od stanu populacji poszczególnych gatunków. Dyrektywy zobowiązują państwa członkowskie do dostosowania przepisów krajowych do zawartych w nich uregulowań, są więc zbiorem pewnych wytycznych, które państwo członkowskie powinno uwzględniać w przepisach prawa krajowego.
Na gruncie prawa polskiego ochronę przyrody w zakresie ptactwa i miejsc lęgowych regulują przepisy ustawy z dnia 1 maja 2004 r. o ochronie przyrody (dalej: ustawa), oraz rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. Przywołane przepisy, w celu ochrony gatunkowej, wprowadzają pewne zakazy właściwe dla poszczególnych gatunków i odstępstwa od zakazów, a także określają sposoby ochrony gatunków zwierząt, w tym wielkość sfer ochrony.
Zakres ochrony gatunkowej został zróżnicowany i dotyczy całkowitego lub częściowego zakazu pozyskiwania przedstawicieli danego gatunku. Ochrona ścisła trwa cały rok, ochrona częściowa daje możliwość ograniczania liczebności danej populacji poprzez pozyskiwanie (polowanie) jej osobników.
W stosunku do ptaków objętych ochroną ścisłą oraz ochroną częściową, a także w stosunku do nietoperzy wprowadzono zakaz fotografowania, filmowania i obserwacji mogących powodować ich płoszenie lub niepokojenie. Zakaz dotyczy więc tylko nietoperzy i ptaków objętych ochroną ścisłą i częściową, oraz takiego fotografowania, które wywołuje skutki określone w ustawie (płoszenie, niepokojenie). Przepisy nie precyzują w jakiej sytuacji mamy do czynienia z wypłoszeniem czy niepokojeniem fotografowanego obiektu, wskazują jednak, iż jednym ze sposobów ochrony ptaków jest ustalanie stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania pewnych gatunków. Należy więc uznać, iż każde przekroczenie wyznaczonej strefy ochronnej jest związane z takim sposobem fotografowania, który powoduje płoszenie i niepokojenie ptaków, a zatem powoduje naruszenie zakazu. W myśl treści art. 56 ustawy Minister właściwy do spraw środowiska może zezwolić na wkroczenie do strefy ochronnej i fotografowanie czy obserwację ptaków podlegających ochronie. Zezwolenie wydawane przez ministra obejmujące obszar przekraczający jedno województwo. Natomiast zezwolenie na fotografowanie na obszarze jednego województwa wydaje właściwy miejscowo wojewoda (w praktyce decyzje podejmuje wojewódzki konserwator przyrody).
Wydanie zezwolenia nie jest decyzją związaną co oznacza, iż zgoda na fotografowanie w obrębie strefy ochronnej, mogące powodować niepokojenie lub płoszenie, zależy od uznania właściwego organu (Ministra lub Wojewody). Zezwolenie może być wydane na wniosek, który zgodnie z art. 56 ust. 6 ustawy zawiera:
- imię, nazwisko i adres wnioskodawcy
- cel wykonania wnioskowanych czynności
- opis czynności, na którą może być wydane zezwolenie
- nazwę gatunku lub gatunków w języku łacińskim i polskim, jeżeli polska nazwa istnieje
- liczbę lub ilość osobników, których dotyczy wniosek
- sposób, miejsce i czas wykonania czynności
- wskazanie podmiotu, który będzie uśmiercał zwierzęta.
Z oczywistych względów w przypadku fotografowania we wniosku należy pominąć punkt 7.
Podsumowując powyższe, fotografowanie i obserwacja ptaków objętych ochroną, mogące powodować ich płoszenie lub niepokojenie są co do zasady zakazane. Zwolnienie z zakazu może nastąpić w drodze decyzji wydanej przez Ministra ochrony środowiska lub właściwego miejscowo Wojewodę. Można natomiast bez ograniczeń fotografować ptaki nie podlegające ochronie, oraz podlegające ochronie, jeśli nie wiąże się to z ich płoszeniem, niepokojeniem czy też naruszaniem sfer ochrony.
Naruszenie określonych wyżej zakazów jest wykroczeniem zagrożonym karą aresztu albo grzywny. Działanie sprawcy musi mieć jednak charakter winy umyślnej, a więc sprawca musi mieć zamiar bezprawnego działania i świadomość naruszenia zakazu, ewentualnie sprawca wprawdzie nie chce popełnić czynu zabronionego, ale przewiduje realną możliwość jego popełnienia i godzi się na to.
Wobec braku precyzji w przepisach ustawy i rozporządzenia, funkcjonuje w środowisku wiele norm pozaprawnych opartych na statutach różnych organizacji, zasadach poprawnego fotografowania itp. (np. zasada, wedle której „Dobro obiektu jest ważniejsze od fotografii."; czy zasady zawarte w kodeksie etycznym Związku Polskich Fotografów Przyrody). Poniższa tabela przedstawia gatunki ptaków dla których ustala się strefy ochronne:
Nazwa polska | Strefa ochrony całorocznej w promieniu do |
Strefa ochrony okresowej w promieniu do |
Okresowy termin ochronny |
Orzeł przedni | 200 m od gniazda | 500 m od gniazda | 1.01- 31.07 |
Orlik grubodzioby | 200 m od gniazda | 500 m od gniazda | 1.03- 31.08 |
Orlik krzykliwy | 100 m od gniazda | 500 m od gniazda | 1.03- 31.08 |
Gadożer | 200 m od gniazda | 500 m od gniazda | 1.03- 30.09 |
Bielik | 200 m od gniazda | 500 m od gniazda | 1.01-31.07 |
Orzełek | 100 m od gniazda | 500 m od gniazda | 1.02-31.08 |
Kania czarna | 100 m od gniazda | 500 m od gniazda | 1.03-31.08 |
Kania ruda | 100 m od gniazda | 500 m od gniazda | 1.03-31.08 |
Szlachar | Zalesiona część wyspy, na której stwierdzono gniazdowanie |
---------- | ------------ |
Ślepowron | Kolonia lęgowa | ------------ | ------------- |
Bocian czarny | 100 m od gniazda | 500 m od gniazda | 15.03- 31.08 |
Kraska | Drzewo z dziuplą, w której regularnie zakładane jest gniazdo |
10 m od gniazda | 1.04- 31.08 |
Raróg | 200 m od gniazda | 500 m od gniazda | 1.01-31.07 |
Sokół wędrowny | 200 m od gniazda | 500 m od gniazda | 1.01- 31.07 |
Cietrzew | ------------- | 500 m od tokowiska | 1.02-31.05 |
Głuszec | 200 m od tokowiska | 500 m od tokowiska | 1.02- 31.05 |
Rybołów | 200 m od gniazda | 500 m od gniazda | 1.03- 31.08 |
Puchacz | 200 m od gniazda | 500 m od gniazda | 1.01- 31.07 |
W stosunku do w/w gatunków ptaków oraz wszystkich nietoperzy, obowiązuje zakaz fotografowania, filmowania i obserwacji mogących powodować ich płoszenie lub niepokojenie. Zakaz obowiązuje również, pomimo nie wyznaczenia stref ochrony, w stosunku do następujących gatunków ptaków objętych ochroną ścisłą: mornel, biegus zmienny, uszatka błotna.
- Podstawa prawna:
- Dyrektywa 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków 2 kwietnia 1979 r.
- Dyrektywa 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory.
- Ustawa z dnia 1 maja 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 ze zm.)
- Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237)
Do odczytania dokumentów potrzebna jest wtyczka do przeglądarki bądź oprogramowanie które obsługuje format PDF. Jeśli jeszcze nie posiadasz żadnego z nich i dokumenty nie dają się przeczytać, kliknij na obrazek poniżej.