Wejście do Parku - początek Betonki (2010r.)
Wejście do Parku -
początek Betonki (2010r.)
© Konrad Wypychowski

Szanowni Państwo, Rozpoczynając cykl artykułów poświęconym Parkom Narodowym Polski, chciałbym zaprosić Państwa do zapoznania się z walorami Parku Narodowego „Ujście Warty”, w którym piastuję funkcję dyrektora.

Jak Państwo pamiętają, po ustawie z grudnia 2000r., kiedy to wprowadzono konieczność uzgodnienia utworzenia parku narodowego, przez lokalne samorządy, powstał w tym trybie tylko jeden park – „Ujście Warty”. Od tego czasu minęło prawie 13 lat.

Park Narodowy „Ujście Warty” chroniony jest także w ramach konwencji Ramsarskiej, jako miejsce szczególnie ważne dla ptaków wodnych i błotnych. Głównym celem ochrony naszego Parku są właśnie te dwie grupy ptaków. Park Narodowy „Ujście Warty” jest istotnym miejscem dla ornitofauny we wszystkich okresach fenologicznych. Na jego terenie stwierdziliśmy około 270 gatunków ptaków, z czego lęgi odbywa tu ponad 170 z nich.

Zausznik (Podiceps nigricollis)
Zausznik (Podiceps nigricollis)
© Konrad Wypychowski

Ze względu na moje osobiste zainteresowania ptakami, wykształcenie przyrodnicze, chciałbym przedstawić Państwu punkt widzenia osoby, która zarządza obszarem chronionym, ale tak naprawdę czasu na pracę w terenie nie ma zbyt wiele. Mam nadzieję, że będzie to interesujący i nieco odmienny obraz Parku.

Głównym czynnikiem, który determinuje występowanie ptaków na terenie Parku jest poziom wody, w południowej, zalewowej części, czyli w Obwodzie Ochronnym Słońsk i Chyrzyno. Różnica poziomu wody, pomiędzy najwyższymi stanami (przeważnie w okresie wiosennym – marzec – kwiecień), a najniższymi stanami (sierpień – wrzesień) może wynosić nawet 4m. Tak, więc wiosną jest to jezioro o powierzchni około 50 km2, a późnym latem i jesienią woda jest ograniczona tylko do rzek – Warty i Postomii, kilku jezior i kanałów sieci podstawowej i szczegółowej.

Płaskonos (Anas clypeata)
Płaskonosy (Anas clypeata)
© Konrad Wypychowski

Jak wspomniałem Park jest bardzo ważnym miejscem dla ptaków, głównie wodnych i błotnych, we wszystkich okresach fenologicznych. Oczywiście najważniejszym jest okres lęgowy. Dla wielu gatunków Park jest jednym z najważniejszych lęgowisk w Polsce. Do takich gatunków należą na pewno perkozy: rdzawoszyi i zausznik, którego liczebność w najlepszych, mokrych sezonach dochodzi do 700 par lęgowych. Park jest także istotnym miejscem dla kaczek, a do najważniejszych gatunków, które odbywają lęgi należą na pewno płaskonosy, które szczególnie licznie można obserwować na początku sezonu – wtedy też liczebność tego gatunku dochodzi wyjątkowo do kilkuset, a nawet do 1200 par. Niestety na lęgi pozostaje tylko kilkadziesiąt par i to dopiero, kiedy poziom wody opadnie. Do kaczek równie licznie występujących wiosną należy rożeniec, którego lęgi – gniazdo – zostało ostatnio ponownie znalezione w Parku, świstun, a także cyraneczki i cyranki. Park był też jednym z pierwszych miejsc lęgowych na śródlądziu dla ohara, którego liczebność na terenie Parku przekracza 20 par. Zamiast nor, które tradycyjnie kopią na wybrzeżach morskich, w Parku bardzo chętnie zajmują skrzynki lęgowe, które przygotowywane są głównie dla krzyżówek, gągołów i nurogęsi.

Ostrygojad (Haematopus ostralegus)
Ostrygojad lęgowy na Betonce
© Konrad Wypychowski

Niestety, pomimo zapewnionego bezpieczeństwa od zalania wodą, głównym problemem w ochronie gatunków wykorzystujących skrzynki lęgowe w Parku, są obce i inwazyjne gatunki ssaków, których w Parku nie brakuje – norki amerykańskiej, także korzystającej ze skrzynek lęgowych ( uciekinierzy pochodzący z okolicznych ferm) oraz szopa pracza – gatunku występującego w Parku od kilkunastu lat, który poszerza swój zasięg od zachodu, wchodząc głównie z terenu Niemiec. Gatunki te są przedmiotem jednego z naszych projektów, polegających na usuwaniu ich z terenu Parku ( poprzez stosowanie pułapek), a przede wszystkim śledzeniu wpływu na sukces lęgowych ptaków wodnych i błotnych, w kontekście skuteczności usuwania norek i szopów. Park Narodowy „Ujście Warty” jest także ważnym miejscem lęgowym dla ptaków siewkowych. Począwszy od czajek, kszyków, krwawodziobów, bardzo rzadkich już rycyków, kulików wielkich i sieweczek rzecznych, do sztandarowych gatunków, które od lat osiemdziesiątych gnieżdżą się na terenie Parku – ostrygojadów.

Gniazdo szablodzioba (Recurvirostra avosetta) - 2012r.
Gniazdo szablodzioba (2012r.)
© Konrad Wypychowski

Ich liczebność w sezonie lęgowym dochodzi obecnie do 3 par, a charakterystyczny wygląd i ubarwienie pozwala obserwować ten gatunek z dostępnych szlaków i dróg ciągu w całego sezonu lęgowego – począwszy od zalotów, poprzez inkubację, a skończywszy na wodzeniu młodych. Ze względu na specyfikę Parku, ostrygojady często powtarzają lęgi, tak, więc ptaki lęgowe można obserwować czasami jeszcze w końcu czerwca i na początku lipca.

Co kilka lat w Parku pojawiają się także ornitologiczne rarytasy z grupy siewkowców. Do takich gatunków należy na pewno szczudłak, ostatnio lęgowy z sukcesem w 2011r., a także szablodziób – którego lęgi – 4 pary z gniazdami – można było obserwować na piaszczystych łachach, powstałych po powodzi, we wschodniej części obszaru zalewowego. Batalion to gatunek, którego lęgów od kilkunastu lat nie stwierdzono na terenie Parku. Od końca marca można go natomiast obserwować głównie na terenie Obwodu Ochronnego Słońsk. Szczególnie na początku maja jest licznym gatunkiem, można wówczas wypatrzyć areny tokujących samców bataliona, liczące nawet kilkaset osobników. Najbardziej spektakularne toki odbywają się przy średnim i wysokim poziomie wody, kiedy to ptaki muszą korzystać z dość ograniczonej powierzchni wystających dróg i wysepek, a nie rzadko zdarza się jedną z głównych aren jest wystająca ponad powierzchnie wody Betonka.

Betonka wiosną
Betonka wiosną
© Konrad Wypychowski

Inne ważne gatunki występujące w sezonie lęgowym na terenie Parku to na pewno rybitwy i mewy. Rybitwa rzeczna jest najliczniejsza, zakłada kolonie lęgowe natychmiast po zejściu wody na wszystkich dogodnych wyspach i drogach żwirowych, a w przypadku ich barku zdarza się że i także na Betonce. Podobnie zachowuje się śmieszka, której liczebność w ostatnich latach niestety spada. Rybitwy białowąse, białoskrzydłe i czarne związane są z obszarami, które zalane są przez większą część roku, najliczniejsze są jednak w czasie wiosennej migracji, kiedy to na obszarze całego Parku, występują łącznie w ilości kilku tysięcy żerujących osobników. Regularnie notowane są także lęgi mewy czarnogłowej – 2-4 par, mewy siwej oraz mewy małej, a z dużych mew wydaje się, że obecnie osobniki, które zakładają lęgi w Parku, to głównie mewy białogłowe.

Kolonia mewy i rybitwy w czasie powodzi 2010r.
Kolonia rybitwy i mewy
w czasie powodzi 2010r
© Konrad Wypychowski

Ptaki szponiaste najliczniej reprezentuje bielik, który na terenie Parku, przy braku dużych powierzchni leśnych, ma niewiele możliwości do zbudowania gniazda, stąd też 1 – 2 pary lęgowe, wypełniają cały ten obszar. Większość osobników dorosłych obserwowanych w tym okresie odbywa lęgi w pobliskich lasach położonych na terenie obszaru Natura 2000 – też „Ujście Warty”. Bardzo liczne są natomiast osobniki młodociane, których skupiska po kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt osobników, można obserwować szczególnie przy opadającej wodzie, kiedy to korzystają z płytkich zbiorników wody, w której są uwięzione ryby.

Do innych ważnych gatunków lęgowych na pewno należy kormoran i czapla siwa, które zasiedlają wspólną kolonię. Regularnym mieszkańcem tej kolonii jest także czapla biała, której lęgi na terenie Parku zostały stwierdzone już na początku lat 2000.

Dorosły bielik (Haliaeetus albicilla)
Dorosły bielik
© Konrad Wypychowski

Oczywiście wiosenna migracja, przed sezonem lęgowym, to okres pojawu różnych „dziwnych gości”, także potencjalnie lęgowych w najbliższej okolicy. Mam tu na myśli coraz częstsze, wiosenne obserwacje warzęchy – osobniki dorosłe obserwowane w upierzeniu godowym, czapli nadobnej – której prawdopodobny lęg miał miejsce w 1998r. Jeszcze bardziej spektakularnym okresem jest jesień, czas migracji, wędrówki na zimowiska. Jak ważnym miejscem dla ptaków jest w tym czasie Park Narodowy „Ujście Warty” może świadczyć logo Parku, w którym znajduje się gęś zbożowa – symbol najliczniejszego gatunku występującego w Parku. Maksymalna liczebność gęsi zbożowych, białoczelnych, gęgaw, pewnie także jeszcze kilku gatunków gęsi, stwierdzonych jednorazowo na obszarze Parku, to ponad 200 tys. osobników, nocujących na jego terenie. Wśród tych wielotysięcznych stad nierzadko można obserwować bernikle białolice – stada do kilkuset osobników, a z rozwojem techniki, przede wszystkim fotografii cyfrowej, dającej możliwość analizy zdjęć w dużych powiększeniach okazuje się, że inne gatunki też można wyłowić z dużych stad. Dotyczy to między innymi gęsi krótkodziobej i bernikli rdzawoszyjej – której to kolejne stwierdzenie w 2010 r. zostało potwierdzone na serii zdjęć wielotysięcznych stad gęsi, w trakcie przygotowywania prezentacji.

Zimujące łabędzie krzykliwe (Cygnus cygnus)
Zimujące łabędzie krzykliwe
© Konrad Wypychowski

Ze względu na położenie, przeważnie łagodne, bezśnieżne zimy coraz częściej gęsi pozostają na terenie Parku. Nie są to oczywiście liczebności ze szczytu migracji jesiennej, ale zdarza się iż około 20-30 tys. gęsi pozostaje do przyjścia prawdziwej zimy lub doczekują nadejścia wiosny w Parku – a stąd trochę bliżej na lęgowiska. Od końca sierpnia Park to także królestwo żurawia. Nie tak liczny jak „gęsi północne”, ale na pewno nie mniej spektakularne wyloty z noclegowisk, to niezapomniane przeżycia, które nawet u mnie pomimo upływu lat i codzienności zjawiska, robią olbrzymie wrażenie. Zjawisko to jest także spotęgowane wzrostem liczebności żurawi nocujących na terenie Parku – ubiegłej jesieni padł nowy rekord nocujących żurawi – ponad 19000 osobników.

Wypas bydła i koni
Wypas bydła i koni w Parku
© Konrad Wypychowski

Kolejnym spektakularnym okresem w Parku jest zima, kiedy to przylatują na zimowisko łabędzie krzykliwe. Zimowe koncentracje tego gatunku dochodzą do 3000 osobników i jest on obecny od końca października do wczesnej wiosny, oczywiście w zależności od aktualnej pogody. Ostatnie lata to możliwość obserwacji wielu łabędzi krzykliwych, indywidualnie oznakowanych kolorowymi obrożami, zawierającymi literowo – cyfrowy kod. Jak się okazuje kilka z odczytanych kodów daje nam informację o regularnym wykorzystywaniu Parku jako zimowiska od wielu lat przez te same osobniki. Zima to także okres w którym licznie występują bieliki, dotyczy to zwłaszcza „ciepłych” zim z dużą ilością kaczek i gęsi.

Równie ciekawym okresem w Parku Narodowym „Ujście Warty” jest okres letni. Z jednej strony czerwiec i lipiec to czas pierzenia – kilkadziesiąt tysięcy kaczek i gęsi chowa się przed drapieżnikami, po krzakach, szczególnie w podmokłych obszarach ochrony ścisłej. Od kilkunastu lat dotyczy to także żurawia, którego liczebność na pierzowisku szacujemy na ponad 500 młodocianych osobników. Od lipca zaczyna się także migracja ptaków siewkowych powracających z lęgowisk. W tym czasie w krajobrazie Parku dominują już głównie łąki i pastwiska, a obszary wcześniej zalane zmieniają się w hektary świeżego błota – miejsca bogatego w larwy bezkręgowców, głównego „paliwa” dla ptaków siewkowych w czasie migracji. Można wtedy obserwować wielotysięczne stada czajek, bardzo liczne są łęczaki, bataliony i kszyki. Z dużych brodźców na pewno bardzo ciekawe są jednoczesne obserwacje kilkudziesięciu, żerujących brodźców śniadych i kwokaczy, a nierzadkimi gośćmi są także różne gatunki biegusów, z najliczniejszym biegusem zmiennym, a także krzywodziobym i małym. Jest to także okres kiedy przylatują do Parku kuliki wielkie, pozostające do późnej jesieni, a ostatnimi laty nawet zimujące, a także kuliki mniejsze, oznajmiające swoje przybycie charakterystycznym głosem.

Buda niegrzecznego fotografika - bilet za 500 PLN
Buda niegrzecznego fotografika -
bilet za 500PLN
© Konrad Wypychowski

Na pewno ważną dla Państwa informację będzie udostępnienie terenu Parku. Na stronie internetowej Parku Narodowego „Ujście Warty” www.pnujsciewarty.gov.pl znajdują się wszystkie aktualne zarządzenia dotyczące udostępnienia Parku.

Tak jak najważniejszym czynnikiem determinującym występowanie ptaków w Parku jest poziom wody, tak i w przypadku udostępnienia Parku turystom i fotografom, poziom wody odgrywa najważniejszą rolę. Generalnie na terenie Parku obowiązuje zakaz wstępu, w momencie gdy zalane są udostępnione drogi. Ma to olbrzymie znaczenie dla ochrony ptaków, szczególnie w latach gdy przy wysokim poziomie wody, gdy ptaki zajmują właśnie drogi jako główne tereny lęgowe. Również na terenie Parku obowiązuje zakaz pływania łodziami czy też kajakami i pontonami. Jedynie Warta, a także Stara Warta, na terenie Polderu Północnego Witnica, są udostępnione do pływania całorocznie. Infrastruktura wspomagająca obserwacje ptaków to na pewno wieże widokowe w liczbie 5 sztuk, dwie platformy widokowe, a przede wszystkim trzy czatownie obserwacyjne położone na terenie zalewowym. W okresie wiosennym często znajdują się one pod wodą.

Ścieżki przyrodnicze na terenie Parku Narodowego „Ujście Warty” zapewniają poznanie całego Parku w tzw. pigułce. Oczywiście najważniejszą z nich jest ścieżka „Ptasim szlakiem” czyli kultowa Betonka. Jest jedną z najwyżej położonych dróg na terenie zalewowym, stąd też w przypadku zejścia wody i braku gniazd „na betonie” jest stosunkowo wcześnie udostępniana. Jest to doskonałe miejsce do obserwacji wielu gatunków ptaków wodnych i błotnych w ciągu całego roku.

Pływająca czatownia - ścieżka Olszynki
Pływająca czatownia - ścieżka Olszynki
© Konrad Wypychowski

Na pewno nieodkrytym przez turystów pozostaje tak zwany Polder Północny – Witnica. Jest to „suchy polder”, który można odwiedzać przez cały rok. Na jego obszarze zlokalizowane są dwie ścieżki przyrodnicze: „Na dwóch kółkach przez Polder Północny” oraz „Olszynki”. Niestety ta druga, pomimo swoich niewątpliwych walorów przyrodniczych jest często zamknięta, oczywiście ze względu na nadrzędne cele ochrony przyrody. Polder Północny to główne lęgowisko derkacza, a przede wszystkim ptaków wróblowych związanych głównie z szuwarem trzcinowym i turzycowym. Tam też licznie występują dziwonie, podróżniczki, gąsiorki i srokosze. W latach gdy południowa, zalewowa część Parku jest „jeziorem” zalatują tu nawet wodniczki, które były stwierdzane w kilku miejscach polderu. Otwarty krajobraz łąk i pastwisk Polderu Północnego – Witnica od wielu lat jest ostoją jelenia. Od pierwszych jesiennych dni jest to miejsce, gdzie odbywa się rykowisko, a miejsca z których słychać jednocześnie porykiwania kilku byków nie należą do rzadkości. Późną jesienią i zimą, chmary jeleni liczące 80 – 100 osobników to również dość częsty widok.

P.S. Wszystkie zdjęcia mojego autorstwa zostały wykonane niejako przy okazji, w czasie monitoringu lub badań. Część z nich  pochodzi z miejsc niedostępnych dla wszystkich zwiedzających, ale to nasze miejsce pracy, więc staramy się je dokumentować na tyle na ile się da i na ile pozwalają nam okoliczności obserwacji. 

contentmap_plugin